چرا وضعیت آب در خوزستان بحرانی شد؟/ مسئولان برای حل مشکل آب چه اقداماتی انجام داده‌اند؟

به گزارش راسخون؛ در ۵۰سال اخیر شاهد تغییرات اقلیمی، بروز سال‌های ترسالی و خشکسالی بوده‌ایم، اما اقدامات بشر موجب تغییرات منفی در این روند شده است.

در سال ۹۸ و با بروز سیل، بسیاری از مسئولان از جمله وزیر نیرو اعلام ترسالی کردند در حالی‌که این پیش‌بینی‌ها درست نبود و کاهش یا افزایش بارندگی به این شکل از نظر ما کارشناسان آب، پدیده‌های تصادفی هستند.

در این سال بعضی از مدیران دستور دادند هرکسی می‌خواهد، برنج بکارد و در نتیجه حدود ۸۰هزار هکتار در کرخه سفلی برنج کاشته شد. برنج یک کشت پر آب‌بر اما پایدار است و وقتی مزه آن زیر دندان کشاورز رفت، نمی‌شود گفت دیگر کشت نکند.

سال بعد این ماجرا تکرار شد و امسال هم ماجرا همین است. مسئولان تصور کردند سال۹۹ هم سیل خواهد آمد در حالی‌ که نمی‌دانستند این پدیده‌های تصادفی تکرار نمی‌شود و احتمال اینکه سال بعد خشکسالی باشد، خیلی بیشتر از تکرار سیل است.

امسال هم بارندگی کاهش یافت و سازمان هواشناسی اعلام کرد با خشکسالی مواجه هستیم، کارشناسان آب جلسه تشکیل دادند و گفتند کشت‌های آب‌بر محدود شود و این موضوع به استانداری هم اعلام شد.

نمی‌دانم استانداری و سایر مسئولان استان ابزار و شرایط محدود کردن کشت محصولات آب‌بر را داشتند یا خیر، اما می‌دانم که براساس آمار موجود، امسال حدود ۱۶هزار هکتار در حوزه کرخه سفلی که پایین‌دست سد کرخه محسوب می‌شود، برنج کشت شده است.

زمین‌ها آماده آب‌گیری است و هرچند کشاورزان خشکسالی را می‌پذیرند، ‌اما می‌گویند چرا ما نکاریم و بقیه بکارند؟ این یک واقعیت است. این در حالی است که با توجه به آنچه سازمان هواشناسی اعلام کرده، باید کشاورزی را محدود و کنترل می‌کردیم تا سهم آب آشامیدنی، آب محیط‌زیست و احشام برای کشاورزی صرف نمی‌شد.

هم‌اکنون هم آب برای آشامیدنی، هور و احشام کافی است و مشکل اصلی، کشاورزی است. در واقع به‌نظر می‌رسد برنامه‌ریزی درستی از سوی مسئولان انجام نشده است.

در شرایطی که سال ۹۸ آب ذخیره شده در سدها می‌توانست با مدیریت درست برای ۲سال خشکسالی کافی باشد، ناگهان استاندار وقت دستور داد برنج بکارید درحالی‌که این تصمیم، درست نیست، اقتصاد پایدار را مدنظر ندارد و در زمینه مدیریت منابع آبی هم دوراندیشانه نیست.

دولت باید قاطعانه جلوی کشت را می‌گرفت و از هر راهی که می‌شد برای کسانی که به‌دلیل تضمین سال‌های قبل، کاشت برنج را انتخاب کرده‌اند و امسال برنج نکاشته‌اند، جبران خسارت و کسانی که ممنوعیت را درنظر نگرفته‌اند را جریمه می‎‌کرد.

این راه‌حلی است که می‌توانست انجام شود. منابع آبی ما تجدیدپذیر است و هر سال از آسمان به ما می‌رسد و این ما هستیم که نمی‎‌دانیم در ترسالی و خشکسالی چطور از آن استفاده کنیم.
 

شمای کلی نیاز آبی خوزستان

 
جمعیت خوزستان حدود پنج تا شش درصد جمعیت کشور است، درحالی که کل نیاز آب شرب خوزستان ۱۰ درصد تولید آب شرب کشور است و این نشان می‌دهد که در زمینه‌ی تولید، تصفیه و تأمین آب، کارها طبق روال انجام می‌شود اما در حوزه‌ی مصرف، به دلایلی نظیر هدردادن آب و البته فرسودگی شبکه‌ی آبرسانی شهرهای استان، بالاتر از حد استاندارد است. اما این مربوط به زمانی است که آب تصفیه‌شده و سالم به قدر کافی تولید می‌شود.

رودخانه‌های زیادی در استان خوزستان جاری است؛ کارون، کرخه، اروند، دز، بهمنشیر، مارون و ... که اصلی‌ترین منابع تامین آب شیرین استان هستند از این جمله‌اند که با کاهش چهل‌درصدی بارش‌ها در میانگین 52 ساله آب آنها بشدت کاهش داشته و پیامد آن علاوه بر کاهش آب همچنین تغییر ترکیبات شیمیایی آب است.

کارون همواره به عنوان رودی پرآب در ذهن مردم نقش بسته اما به گفته‌ی مسئولان کاهش چهل‌درصدی بارندگی و پایین آمدن سطح این رودخانه باعث پیشروی آب دریا به سمت رودخانه شده که نتیجه‌ی آن افزایش شوری آب کارون در حد آب دریاست؛ اتفاقی که موجب شده حتی بعد از فرآیند تصفیه، آب این رودخانه قابل آشامیدن نباشد.
 

طرح آب رسانی غدیر

 
با توجه به تشدید و استمرار تنش آبی در خوزستان مسئولان و کارشناسان چاره‌ی کار را در تغییر منبع تأمین آب خوزستان از کارون به کرخه و در بلندمدت از کرخه به سد دز یافتند؛ کاری که قرار شد در طرح آبرسانی غدیر عملیاتی شود.

این طرح به سه فاز تقسیم شد: فاز اول: آبرسانی از قیصریه تا آبادان و خرمشهر؛ فاز دوم: تأمین آب شرب شهرهای اهواز، دشت آزادگان، هویزه و شادگان، فاز سوم: از ام‌الدبس تا آبگیر سد دز.

عملیات اجرایی پروژه ۲۶ آذر ۸۷ آغاز شد و قرار بود کل پروژه در پنج سال و تا پایان دولت دهم به بهره‌برداری برسد و آب شرب حدود پنج میلیون نفر را تأمین کند. علاوه بر آبرسانی به ۲۵ شهر و بیش از ۱۶۰۰ روستا، هدف دیگر این طرح جلوگیری از ورود پساب‌های شهری و صنعتی ۱۲ شهر و بیش از هزار و ۲۰۰ روستا به آب کرخه و کارون بود.

مجید نامجو وزیر نیروی دولت نهم، ۱۵ اردیبهشت ۸۹ گفت پروژه‌ی غدیر بصورت ضربتی اجرا می‌شود و ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. هر چند او اشاره نکرد این ۶۰ درصد شامل چه بخش‌هایی است اما وعده داد که در سالروز آزادسازی خرمشهر این طرح به دست رئیس جمهوری افتتاح خواهد شد که همینطور هم شد؛ افتتاحی که البته نمادین بود و دردی از مردم خوزستان درمان نکرد.

بررسی ها نشان می دهد برای تکمیل طرح آب رسانی غدیر  نیاز به منابع مالی فراوان است. گرچه در ابتدای طرح گفته شده بود صفر تا صد این پروژه با حدود ۱۳۰۰ میلیارد تومان به سرانجام می‌رسد اما با صرف میلیاردها تومان تنها برای فاز اول، بروز تحریم‌ها و سقوط ارزش ریال، هزینه‌ها را بشدت افزایش داد.

درحالی که قرار بود پروژه‌ی غدیر مشکل آب شرب ۲۵ شهر و ۱۶۰۰ روستای خوزستان را حل کند اما با گذشت سال ها از آغاز پروژه، تنها چند شهر و از جمله بخش‌های غرب و شمال غرب اهواز با این طرح به آب سالم دسترسی پیدا کردند و اوضاع در مناطق شرقی اهواز همچنان بحرانی است.

غلامرضا شریعتی، استاندار وقت خوزستان در اعتراض به وضع موجود شهریور ۹۵ این وضع را اینگونه توصیف کرد: «این وضعیت، انسانی و در خور شأن مردم و حتی مناسب برای یک زندگی بدوی نیست و هیچ توضیحی برای این وضعیت وجود ندارد.»

۲۳ آبان ۹۵ نیز بخش دیگری از طرح که آب را به دشت آزادگان، هویزه ، رفیع و شرق اهواز می‌رساند با حضور حسن روحانی به بهره برداری رسید. در سال ۹۵ دولت یازدهم ۶۰۰ میلیارد تومان دیگر هم به این طرح اختصاص داد و قرار شد هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان هم از محل فاینانس به خرید لوله‌های مورد نیاز این طرح اختصاص دهد.

با اینکه مسئولان در پایان دولت احمدی‌نژاد گفته بودند پروژه ۳۳ درصد پیشرفت داشته اما چیت‌چیان، وزیر وقت نیرو پیشرفت پروژه را ۱۵ درصد عنوان کرد و گفت پیشرفت کار در دولت روحانی (تا آبان ۹۵) به ۲۹ درصد رسیده است.

در روزهای پایانی خرداد ۹۷ مدیرعامل آبفای خوزستان مجدداً وضع آب در این استان را بحرانی توصیف کرد و گفت تمام دستگاه‌های خدماتی بسیج شده‌اند تا کیفیت آب را بهبود دهند.

در این سال و به گفته‌ی مسئولان از مجموع ۹۰ هزار مترمکعب مصرف آب خرمشهر، حدود ۷۰ درصد آن از آب کرخه و ۳۰ درصد آن از آب کارون تأمین می‌شد که علت شوری آن هم به کیفیت آب کارون برمی‌گردد و گرچه آب سالمی است اما از نظر طعم و رنگ مطلوب نیست و تا زمانی که این مشکل برطرف شود باید از دستگاه‌های آب شیرین‌کن استفاده کرد.

با اینکه طرح آب رسانی غدیر در دولت روحانی نیز به صورت بخشی و جزئی افتتاح شد و پیشرفت اما هنوز به صورت کامل به اهداف خود نرسیده است و به صورت کلی همچنان انتظار می رود با اجرای کامل آن در آینده طرح زیرساخت‌های لازم برای انتقال آب شرب شهرهای مرکزی، جنوب و غرب خوزستان برای ۲۶ شهر و یک هزار و ۶۰۸ روستا در پایان دوره طرح، با منبع آبگیری از دریاچه سد دز در مجموع ۴.۷ میلیون نفر را زیرپوشش قرار می‌دهد. این طرح اکنون ۴۵ درصد پیشرفت فیزیکی دارد و از رودخانه کرخه تامین آب شود.

طرح تغییر منبع طرح غدیر از رودخانه کرخه به دز (اتصال طرح غدیر به رودخانه دز) به واسطه مشکلاتی که در تأمین آب از کرخه رخ داد مطرح شده و انتظار می رود با اجرای آن که یک طرح میان مدتی است، احداث ۷۶ کیلومتر خط انتقال آب که ۱۰ متر مکعب بر ثانیه آب از منابع رودخانه دز و از محل کانال موسوم به "اسپیل کرخه" (کانال ارتباطی رودخانه‌های دز و کرخه) تامین می‌کند اجرایی شود.
 

مسئولان برای حل مشکل آب روستاهای استان خوزستان چه اقداماتی انجام داده‌اند؟

 
در این روزها این جنگ بین حیات و نبود آب، صحنه‌های ناگواری را از تالاب هورالعظیم به کشور مخابره کرده است. در این بین تلاش مدیران محلی نیز بی‌تأثیر نبوده و ورود نمایندگان مجلس خبرگان و مجلس شورای اسلامی دولتمردان را به حل این مسئله وادار کرده است.

تلاش فرمانده سپاه خوزستان  برای افزایش دِبی رودخانه کرخه و رسیدن آب به تالاب از دیگر اقدامات مثبت مسئولان خوزستانی برای حمایت از مردم در مقابل عطش طاقت‌فرسا بوده است.

صدای غمگین تالاب هورالعظیم، رئیس تازه منصوب شده قوه قضاییه را نیز وادار به واکنش کرده و حجت الاسلام اژه‌ای در اولین اقدام قابل تقدیر و جهادی، هیئتی را برای بررسی وضعیت آبی خوزستان راهی استان کرد تا بتواند مرهمی بر دردهای مردم باشد. هیئتی که امیدهای زیادی را بین مردم برای برخورد با کسانی که مسبب این وضعیت هستند، روشن کرده است.

در همین حال، سید محمود واعظی رییس دفتر رییس جمهوری در تماسی تلفنی با ستاد مدیریت بحران استانداری گفت: رفع مشکلات فعلی خوزستان دغدغه اصلی دولت است.

وی در این تماس تلفنی با استاندار خوزستان تأکید کرد: دکتر روحانی پیگیر جدی مشکلات آبی استان است و هیئتی که امروز به استان خوزستان اعزام شده در همین راستا به خوزستان آمده‌اند.

واعظی خطاب به آقای استاندار تأکید کرد: آنچه نیاز است برای رفع مشکلات آبی استان و امکان تصویب آن در ستاد مدیریت بحران استان وجود دارد امروز مصوب شود و مواردی که نیاز به مصوبه دولت دارد با قید فوریت به تهران ارسال شود.

وی قول داد چنانچه مصوباتی نیاز به مصوبه دولت داشته باشد و جزئیات آن به تأیید استان رسیده باشد در جلسه روز یکشنبه دولت طرح و مصوب خواهد شد.

وی از دست اندرکاران ستاد مدیریت بحران خوزستان تقدیر کرد و گفت: امیدوارم این تلاش‌ها به سهولت کار مردم و رفع مشکلات آنان منجر شود.
 

وضعیت آبی خوزستان از زبان مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان

 
مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان گفت: میزان ورودی آب به سدهای استان در سال آبی جاری، 13 میلیارد و 400 میلیون متر مکعب بود که نسبت به دراز مدت در حدود 43 درصد کاهش ورودی آب داشته‌ایم.

«فرهاد ایزدجو» گفت: حجم کل آب قابل برنامه‌ریزی براساس مصوبه‌ای که در ابتدای سال داشتیم پنج میلیارد و 193 میلیون متر مکعب بوده است.

وی گفت: در پایان شهریور، 2 میلیارد و 750 میلیون متر مکعب باید در مخازن باقی بماند اما با توجه به اینکه دِز شرایط بسیار حادی دارد دوباره بازنگری صورت گرفت و حجم مفید در پایان شهریور به یک میلیارد و 960 میلیون متر مکعب رسید که نسبت به خشکسالی 97 در حدود 390 میلیون مترمکعب کاهش دارد.

وی با اشاره به اینکه 818 میلیون متر مکعب برای کشت فصلی مشخص شده است افزود: هم‌زمان کشت شلتوک را ممنوع اعلام کردیم و مشوّق‌هایی برای کسانی که کشت شلتوک نداشته باشند مانند 20 درصد تخفیف در آب‌بهای فصل بعدی در نظر گرفته شد و از سوی دیگر برای کسانی که کشت شلتوک داشته باشند تعلیق پروانه بهره‌برداری آب و برق و وام کشاورزی به مدت سه سال، جریمه در نظر گرفته شد.

وی با بیان اینکه در حال حاضر 90 هزار هکتار از اراضی استان زیر کشت شلتوک است گفت: از ابتدای کشت شلتوک تا کنون 9 هزار و 780 هکتار شلتوک آبگیری شده را از طریق قطع برق خشک کرده‌ایم.

وی یادآور شد: میزان کشت شلتوک در سال 98 در حدود 200 هزار هکتار، در سال 99 در حدود 180 هزار هکتار بود.

وی با اشاره به تأثیر زهاب‌ها بر شوری آب بیان کرد: اگر زهاب‌ها وارد کارون شوند کیفیت آب به شدت تحت تأثیر قرار خواهد گرفت و آب مورد نیاز نخیلات تأمین نخواهد شد، از سوی دیگر شوری آب به بهمنشیر می‌رسد.

وی گفت: در حال حاضر روستای یزد نو و روستای امام علی(ع) مشکل آب شرب دارند که خط آب غدیر را به روستای امام علی(ع) رساندیم و تا یک هفته آینده این روستا آبرسانی می‌شود. وی افزود: برای روستای یزد نو نیز شرکت آب و فاضلاب استان اقداماتی در دست دارد که مشکل این روستا نیز برطرف شود.

 همچنین «قاسم تقی‌زاده خامسی» معاون وزیر نیرو اظهار داشت: تخصیص آب به زاینده‌رود با هدف تأمین آب باغات بوده و هیچ ربطی به سرشاخه کارون ندارد. آب زاینده‌رود از سد زاینده‌رود تأمین شده و هیچ ارتباطی با کارون ندارد.

وی مشکلات پیش آمده در بخش آب کشور را محصول تغییر اقلیم دانست و گفت در حال حاضر 90 درصد آب مصرفی کشور را بخش کشاورزی، هفت درصد شرب و سه درصد را بخش صنعت مصرف می‌کند.

وی گفت خروجی آب سد کرخه سه شب است که 2 برابر شده و متأسفانه این آب را کشاورزان و شلتوک‌کاران به صورت غیر مجاز استفاده می‌کنند و همین باعث شده آب به پایین دست نرسد.

در نخستین اقدام امدادی، «علی خدادادی» مدیرعامل جمعیت هلال احمر خوزستان وارد میدان شده و به کمک مردمِ دچار تنش آبی شتافت.

وی افزود: 64 هزار و 500 لیتر آب شرب بهداشتی معادل چهار هزار بطری آب آشامیدنی در 28 روستای متأثر از تنش آبی استان توسط هلال احمر توزیع شد.

این مقام مسئول بیان داشت: این میزان آب در شهرستان‌های هویزه، شادگان و دشت آزادگان که با تنش آبی مواجه هستند توزیع شده است.

وی افزود: 28 روستا تحت پوشش طرح نذر آب این جمعیت قرار گرفته‌اند و با کمک خیّران آب در مناطقی از استان که با بحران کم آبی مواجه هستند تأمین و توزیع می‌شود.

خدادادی افزود: جمعیت هلال احمر استان آمادگی دریافت کمک‌های مالی خیّران از طریق واریز به شماره کارت 2970-9436-3375-6104 و یا کمک‌های غیر نقدی در شعب این جمعیت برای تأمین آب شرب در مناطق بحرانی خوزستان را دارد.

توسعه صنایع آب‌بر در بخش‌های فلات مرکزی، انتقال آب‌های غیر کارشناسی، کشت شلتوک در دوره‌های خشکسالی، بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی، استفاده مجدد از پساب از جمله اقدامات راهبردی و بلند مدت برای حل معضل تنش آبی است. سازمان جهاد کشاورزی در این سال‌ها اقدامات مؤثری برای فرهنگ سازی مصرف آب، تغییر الگوی کشت انجام نداده است. این مسئله علاوه بر نابودی کشاورزی و خسارت کشاورزان باعث افزایش تلفات آب می‌شود.


منبع:
1. تسنیم/مسئولان برای حل مشکل آب روستاهای استان خوزستان چه اقداماتی انجام داده‌اند؟
2. تابناک/  بحران آب خوزستان
3. تجارت نیوز/چرا وضعیت آب در خوزستان بحرانی شد؟